توضیحات
یک دهه تجربه گرایی :سعیده زهره وند
پژوهش درباره ی چند و چون تحوّلات ادبی، کاری بس خطیر و دقیق است و در عین حال، همواره با پرسش های بی شمار، نقدهای بی
محابا، آرای گوناگون و مآلاً نتایج مختلف و گاه شگفت انگیز مواجه است، چرا که تحوّلات ادبی متغیّرهای گوناگون و چه بسا متناقضی دارند و
مانند بسیاری دیگر از تحوّلات انسانی از عوامل و انگیزه های گوناگون تأثیر می پذیرند.
تعیین و سنجش تمامی این عوامل اگر نگوییم ناممکن است – که به نظر می رسد چنین باشد- دست کم امری دشوار و دیریاب است.
برای مثال عامل زمان و پیشرفت های انسان در همه ی شؤون زندگی نه تنها بر سرعت تحوّلات ادبی تأثیر می گذارد، بلکه بر ماهیّت و
چگونگی این قبیل دگرگونی ها نیز مؤثّر است.
شايد سخن گفتن از شعر يك دهه آن هم نزديكي به زمان حاضر كمي دشوار و دور از دقّت علمي به نظر برسد.
به ويژه كه اگر ناقد تیزبینی، سبك ها و جريان هاي پرسابقه ای چون سبك خراساني و سبك عراقي و امثال آن را در نظر داشته باشد، چه
بسا پژوهش در شعر دهه ي هفتاد را كاري شتابزده، غير علمي و ژورناليستي بداند.
امّا با توجّه به این که عموماً ميان ماهیّت و اقتضاي روزگار گذشته و عصر حاضر با قياسي مع الفارق قايل به تشابه و همانندي می شویم؛
می توان چنین پاسخ داد که سرعت تحوّلات، گستردگي ارتباطات و سطح فرهنگ عمومي مردم در روزگار ما اساساً با آن چه در روزگار كهن
بوده، متفاوت است.
همين تفاوت است كه زيبايي شناسي امروز را با تحوّلات سريع مواجه ساخته است و دوران طلايي هر جريان، سبك يا مكتب ادبي را از سده
به دهه يا حتّي كمتر از آن تقليل داده است.
اگر هم گرايش هاي زيباشناسي موقوف بر يك دهه يا چند سال را به نوعی مدگرايي زودگذر و ناپايدار تلقّی شود، باز هم تفاوت تفاوت
ماهوي زيبايي شناسي معاصر با گذشته همچنان پابرجا می ماند.
از طرفی کتاب حاضر که به بررسی جریان های نو در شعر دهه ی هفتاد اختصاص دارد، ممکن است این گمان را به وجود آورد که تقسیم
بندی های دهه ای می تواند مبنای دقیقی برای بررسی تحوّلات شعری باشد و این کتاب کارآمدی آن را فرض مسلّم پنداشته است.
حال آن که در واقع چنین نیست و راقم این سطور به دهه بندی شعر و تحمیل آن بر تحوّلات مترتّب بر آن اعتقادی ندارد، با این همه بر آن
است که در فراسوی نام گذاری ها آن چه باید بیشتر مورد توجّه قرار گیرد «ویژه بودن» و تمرکز بر روی نقاط افتراق و امتیاز هر گونه تقسیم
بندی است.
اگر دهه یا سده را مبنای بررسی های سبک شناختی قرار دهیم، ممکن است، در یک یا چند دهه و سده تحوّل خاصّی وجود نداشته باشد.
همین شرایط را برای تقسیم بندی های مبتنی بر جغرافیا یا حوادث تاریخی نیز می توان در نظر گرفت، امّا اگر بر ویژه بودن شرایط حاکم بر
شعر دوره یا مکان خاصّی تأکید شود، آن گاه اصطلاحی چون شعر دهه ی هفتاد معنا پیدا خواهد کرد در غیر این صورت دهه بندی
ما مکانیکی خواهد بود و نه تنها گرهی از کار نخواهد گشود، حتّی اسباب گمراهی را نیز فراهم خواهد کرد.
بنا بر این، چه بسا شعرهایی در دهه ی شصت یا هشتاد نوشته شده است که در قالب شعر دهه ی هفتاد قابل بررسی است و یا
بالعکس انبوهی از شعرها در دهه ی هفتاد سروده شده اند که شناسنامه ای دیگر دارند و هر کدام به دوره ای یا دهه ای پیش از این دهه
مربوط اند.
تحوّلات ادبی فارغ از چند و چون های تاریخی-اجتماعی آن به طور کلّی بر دو دسته اند و بر مدار گرایش به محتوا یا فرم می گردند، از این رو
دوره های مختلف ادبی نیز در یک توصیف کلّی به یکی از این دو قطب گرایش نشان می دهند.
اگر دوره ای به نوعی اعتدال در میان این دو گرایش دست پیدا کند، وضعیّت ادبی مطلوبی را نشان می دهد و گرنه کار به جدال میان فرم
گرایی و محتواباوری می انجامد و یکی دیگری را از میدان به در می کند یا لااقل از قدرت آن می کاهد.
دهه ی هفتاد هم از این قاعده ی بنیادین مستثنی نیست.
نزاع در میان شاعران هر دو گروه در جریان بود، ولی گرایش به سوی شعر پست مدرن – هرچند علی القاعده و با توجّه به اصول تفکّر پست
مدرن می بایست به شعری مفهومی منجر شود.
کفّه ی ترازو را به سمت فرم گرایی سنگین می کند و شاعران متفاوت نویس در این دهه می کوشند.
اجراهای زبانی و برخی نوآوری های فرمی از شعر دوره های قبل فاصله بگیرند.
این مهم در کتاب حاضر انعکاس آشکاری دارد و در بررسی ویژگی های شعری در بیشتر جریان ها مورد توجّه قرار گرفته است.
در باره ی شعر دهه ی هفتاد و گرایش ها و جریان های مختلفی که در شعر این دهه وجود دارد، سخنان روزنامه ای بسیاری گفته شده
است و بعضاً آثاری نیز در این باره به رشته ی تحریر در آمده است.
از جمله ی آن ها می توان به کوشش های علی باباچاهی در دو کتاب گزاره های منفرد و سه دهه شاعران حرفه ای، منازعه در پیرهن
بهزاد خواجات، گزاره هایی در ادبیات معاصر علی تسلیمی، واکاوی لحظه ها سعید مهیمنی، شکل های ناتمامی شمس آقاجانی،
آنتولوژی شعر زنان پگاه احمدی، گونه های نوآوری در شعر معاصر ایران کاووس حسن لی و مانند این ها اشاره کرد.
در این کتاب ها بخشی از مسایل و مباحث شعر دهه ی هفتاد مطرح گردیده است و نویسندگان آن ها هر یک پنجره ای به روی شعر این
دهه گشوده اند و از منظری خاص بدان نگریسته اند.
با این همه به چند دلیل نمی توان نتیجه ی کار آن ها را در شناخت جریان ها و مسایل شعری دهه ی هفتاد راضی کنند و وافی به مقصود
دانست:
اوّل آن که بیشتر این گونه آثار به دست شاعرانی نوشته شده است که از زاویه ای خاص و با اهدافی متفاوت به مسایل شعر دهه ی هفتاد
نگاه کرده اند.
دیگر آن که در برخی از این آثار، نویسندگان بر مبنای موازین و معیارهای شعر این دهه را بررسی کرده اند و با نگاهی کلّی و البته خالی از
دقّت شعر این دهه و جریان های موجود در آن را مورد مطالعه قرار داده اند.
سوم این که در برخی دیگر از این قبیل آثار جنبه ی ژورنالیستی غالب است .
کمتر با شیوه های پژوهش آکادمیک منطبق هستند.
در پایان بایسته و بجاست در وهله ی نخست، از مساعدت ها و راهنمایی های عالمانه ی استادان عزیزم سرکار خانم دکتر مه دخت پور
خالقی، جناب آقای دکتر ابوالقاسم قوام و استاد گرانقدر و دوست عزیزم آقای دکتر محمّد تقوی که در همهی مراحل مختلف نگارش این کتاب
از نظر صائب آنان بهره برده ام قدردانی کنم و مراتب امتنان خویش را سپاسگزارانه باز گویم.
همچنین سپاسدار لطف و همکاری مدیر محترم انتشارات سخنوران و همهی همکاران ایشان هستم که با سخت کوشی و دقت نظر آنان
این کتاب به زیور طبع آراسته شد و در اختیار خوانندگان محترم قرار گرفت.
موسسه پیشگامان مسیر دانش ، خدمات چاپ کتاب، چاپ کتاب دانشگاهی، چاپ کتاب فارسی و انگلیسی
، تبدیل پایان نامه به کتاب، استخراج کتاب از پایان نامه را با کیفیت بالا و به صورت تضمینی انجام می دهد.
جهت ثبت سفارش و مشاوره رایگان با شماره های ذیل تماس حاصل نموده و یا فرم را تکمیل نمایید.
کارشناسان ما در اسرع وقت ، با شما تماس حاصل می نمایند.
