توضیحات
سره و ناسره
سره و ناسره : در حوزه‌ي تعليم و تربيت اسلامي، اولين كسي كه با روش منظم و تشكيل كلاس درس، با گوناگوني مواد
و علوم درسي، و به كارگيري شيوه‌هاي خاص با گستردگي زياد، به امر تربيت شاگردان همت گماشت، حضرت امام جعفر
صادق (ع) است که به سبب این ویژگی ها رغبت مسلمین به فراگیری علم را بیشتر نمود (مرکز مطالعات اسلامی، ۱۳۸۴: ۱۹) .
از طرف ديگر، در عرصه تعليم و تربيت، دير زماني نمي‌گذرد كه مكتبي عقيدتي و فكري، به نام مثبت گرایی(پوزيتيويسم)
در غرب ظهور يافته كه ريشه‌هاي اصلي آن را مي‌توان از دوران (رنسانس) به بعد جست و جو نمود.
نمايندگان اين مكتب با توجه به ابراز عقايدي خاص، توانستند، نگرش انسان‌ها را نسبت به جهان هستي، معرفت انسانيو
خود انسان به طور كلي عوض كنند و به زعم خود در حوزه ي تعليم و تربيت آدمي نو پرورش دهند و جهاني نو را بسازند
(مصباح ، ۱۳۸۸ :۱۳۰ -۱۴۰).در این راستا نویسنده تلاش دارد با طرح این سوال اصلی که شیوه‌های شاگردپروری از منظر
امام صادق(ع) و مکتب پوزیتیویسم چیست؟
به مطالعه و مقایسه ی آراء امام صادق(ع) با آراء تربیتی اندیشمندان مطرح پوزیتیویسم در حوزه‌های گوناگون حقیقت
انسان، اهداف تربیتی، برنامه و روش تربیتی از منظر هر کدام از این دو مکتب پرداخته و سپس بحث و نتیجه‌گیری لازم را
در این خصوص بعمل آورد.
در جهان معاصر، مکاتب فلسفی متعدّدی از جمله مکتب پوزیتیویسم در انواع افراطی، منطقی و … بوجود آمده‌اند.
این مکتب به نحوی در حوزه تعلیم و تربیت جهان بشری تأثیرگذار بوده و در برنامه‌های تعلیم و تربیت توانسته است،
اهداف خود را به نحوی، به منصّه‌ي ظهور برساند و اساسا نتایج آن مقوله‌های آسایش و آرامش روحی و روانی انسانی و
سعادت بشر را تحت‌الشعاع خود قرار داده است مُنتهی این مکتب فکری با انتقادات و چالش‌هایی روبرو است که تأمل و
دقّت نظر در آن بویژه در حوزه‌ي تعلیم و تربیت و آراء تربیتی اندیشمندان برجسته‌ي این مکتب از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار
است.
از طرفی با تأمّل در مکتب تربیتی امام جعفر صادق (ع) در می‌یابیم که ما، در حوزه‌ي تاریخ و فلسفه‌ي تعلیم و تربیت، از
بنیانهای فکری عظیم و غنی برخورداریم که نیازمند توصیف و تحلیل بیشتری بویژه در حوزه‌های معرفت‌شناسی،
انسانشناسی و ارزش‌های اخلاقی می‌باشند.
در این کتاب از منابع مرتبط با امام صادق (ع) نظير: تحف العقول، من لايحضره الفقيه، الارشاد، بحارالانوار، مشكاه الانوار،
اصول كافي و ساير منابع ديگر و كتب احاديث و روايات استفاده شده است. همچنين از كتاب‌ها و منابع مرتبط با مكتب
پوزيتيويسم مانند: سير حكمت در اروپا، تاريخ فلسفه غرب، سير آراي تربيتي در غرب، درآمدي بر فلسفه علم، و منابعي
كه در مورد فلسفه غرب تدوين گردیده ،بهره گرفته شده و مختصرا به آن‌ها اشاره شده است .
با توجه به اين‌كه راهبرد تحقيق كيفي بوده و شيوه كار تحقيق كتابخانه اي مي‌باشد و همچنين روش تحليل محتوا در
رويكرد تحقيق حاضر به كار گرفته شده است، لذا درجمع‌آوري اطلاعات از اسناد و مدارك مكتوب استفاده وموردمقایسه
قرار گرفته اند.
منابع استفاده شده در اين تحقيق بدين شرح است:
الف: منابع و ماخذ در مورد امام جعفر صادق (ع) به دو دسته قابل طبقه‌بندي است:
۱- منابع دست اوّل منابعي است كه به لحاظ زمان و تاريخ، نگارش آن‌ها به دوره و زماني كه امام صادق (ع) مي‌زيسته
نزديك بوده است. همچنين تدوين احاديث و روايات و نوشته‌ها در مورد ايشان، از قديمي‌ترين اسناد و منابعي است كه در
دسترس مي‌باشد، نظير: تحف العقول تأليف ابن شعبه حّراني و من لايحضره الفقيه اثر شيخ صدوق، كتاب مشكاه الانوار
في غررالاخبار اثر حسن بن فضل بن حسن طبرسي و كتاب الارشاد تأليف شيخ مفيد و … .
۲- منابع دست دوّم: منابعي است كه نويسنده براي نگارش آن‌ها از منابع دست اوّل استفاده و به آن‌ها استناد جسته
است نظير: پرتوي از زندگاني امام صادق (ع) اثر علي‌دوست خراساني و زندگاني چهارده معصوم (ع) اثر عماد‌زاده و كتاب
خاندان وحي اثر قرشي و كتاب‌هاي علم الحديث، تاريخ حديث و درايه الحديث كه از تأليفات مدير شانه چي مي‌باشد.
ب: منابع و كتاب‌هاي مرتبط با مكتب پوزيتيويسم، اين منابع نيز دو دسته مي‌باشند:
۱- منابعي كه در مورد تاريخ مكاتب فلسفه غربي نگاشته شده‌اند مانند: تاريخ فلسفه كاپلستون، كتاب مكتب‌هاي
فلسفي از يونان باستان تا امروز اثر پرويز بابايي، كتاب سير حكمت در اروپا اثر فروغي، كتاب فلسفه اثر براين مگي و … .
۲- منابعي كه در مورد آراي و انديشه‌هاي تربيتي در غرب نگاشته شده مانند اثر فردريك ماير، كتاب مكاتب فلسفي وآراي
تربيتي اثر جرالد گوتك و كتاب سير آراي تربيتي در غرب اثر مرحوم كاردان و … .با اين توضيح كه مطالب گردآوري شده
پيرامون مكتب امام جعفر صادق (ع) و مكتب پوزتيويسم نخست سَند نويسي شدهو سپس با توجه به روش تحقيق
كيفي، ضمن مطالعه مجدد اسناد جمع‌آوري شده به اعمال مطالعه تطبيقي و مراحلچهارگانه << جرج زد. اف . بردی[۱]
<< شامل: توصيف، تفسیر ، هم‌جواري ، مقايسه جهت روشن‌سازي وجوه تشابه وتفاوت در اين دو مكتب تربيتي، مورد
عنايت قرار گرفته است.
اهداف تالیف کتاب
از جمله اهداف مد نظر نویسنده،اخذ رای تربیتی از سیره ی قولی و فعلی امام صادق(ع) به عنوان بنیان گذار و
نمایندهی اصلی مکتب تشیّع به طور انسجام یافته می‌باشد چرا که با توجه به بررسی های به عمل آمده مقولاتی هم
چون آراءتربیتی، مفاهیم انسان شناسی، برنامه تربیتی و اهداف تربیتی به وضوح و کاملا طبقه بندی شده تا کنون ارائه
نشده ودراین کتاب سعی در اخذ نظریات مرتبط با مفاهیم مذکور شده است.
از طرفی دیگر اینکه نظریات مکتب جعفری(ع)، ریشهدر نظریات مکتب الهی (اسلام) دارد مضافاً بر اینها،تا عصر امام
صادق(ع) راه و رسم تعلیم و تربیت،منظوم نبوده و علومگستردگی لازم را در حوزه هاوشاخه های مختلف در بین
مسلمین نداشته است.
تبیین آرائ مکتب جعفری(ع) واخذ رأیتربیتی جهت استفاده بهتردر آموزش وپرورش کنونی از دیگر اهداف مد نظر نویسنده
بوده است.
امّا چرا مکتب مثبت گرایی؟
ریشه های اصلی تفکرات و اندیشه های این مکتب،اساسا رگه هایی از مکاتبی هم چونامپریسیزم،لذّت
گرایی،ماتریالیسم،امانیسم،واقع گرایی،تجربه گرایی وپراگماتیسم و اکثر مکاتب الحادیدارد.
اندیشمندان مطرح مکتب مثبت گرایی،اندیشه هایی آمیخته با نظریات و اندیشه های مکاتب مذکوردارند.
نویسنده بدین جهت در صدد مقایسه ی نظریات دواین دو مکتب بر آمده است تا بتواند هدف اصلی که همان ترسیم راه
اصلی آموزش و پرورش در چهار مقوله ی آراء تربیتی،انسان شناسی،اهداف تربیتی،برنامه ی تربیتی می‌باشد،برسد.در
کتاب حاضر دو مدل از تعلیم و تربیت مقایسه و ارائه شده ،که امید است دست اندرکاران حوزه ی تعلیم و تربیت ضمن
بهره گیری از کتاب مذکوردر تربیت نسل های آینده،سره را از ناسره بازشناخته و به تربیت متعالی انسان،بیش از پیش
دست یابند.
مطالب کتاب در هشت فصل تنظیم شده اند:فصل اول با عنوان « اشاره به منابع مطالعاتی و پاره ای تعاریف » است و به
نوعی اطّلاعات مطالعاتی در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
در فصل دوم با عنوان مکتب تربیتی امام
صادق(ع) ابتدا به سیر تحول تاریخ فکری،عقیدتی،علمی،سیاسی دوران حیات امام صادق(ع)
پرداخته شده است.به طورکلی آراء ایشان راجعبه جهان هستی،علم،فلسفه و دین و سپس آراء
تربیتی،انسانشناسی،مفهوم تربیت و اهداف ربیتی و برنامه و روش تربیتی مفصل تبیین گردیده
است.
فصل سوم با عنوان مثبت گرایی،به نحوه ی شکل گیری این مکتب،سیر تحول فکری تاریخی،آراء
مکتب مثبتگرایی و نظرگاه های مثبت گرایان راجع به علم و فلسفه و معرفت شناختی،و پاره ای
اعتقادات بهطور کلی پرداخته شده است.
در فصل چهارم کتاب آراء تربیتی اندیشمندان مطرح مکتب مثبت گرایی آمده است.
فصل پنجم با عنوان بررسی اهداف،برنامه و روش تعلیم و تربیت از منظر مثبت گرایی به طور مفصّل تشریح و تبیین
گردیده است.
فصل ششم کتاب تحت عنوان تبیین مقولات اساسی دو مکتب می‌باشد که در این فصل نویسنده
ضمن طرح سوال، مقولات آراء تربیتی،حقیقت انسان،اهداف تربیتی،برنامه ی تربیتی را در دو مکتب
تحلیل و تفسیرنموده است،فصل هفتم با عنوان اشتراکات و افتراقات دو مکتب آمده است،در این
فصل جهت تعمیق ذهن خواننده بر شناخت هرچه بهتر دو مکتب و پرهیز از یک سونگری
افراطی،وجوه اشتراک و افتراق دو مکتب آمده است.
فصل هشتم با عنوان نتیجه گیری است که نویسنده ی کتاب نتایج حاصل از نوشته های فصول را
به تفصیل شرح داده است.
سپاس و حمد خدای همتا را که بر تدوین این کتاب مرا توفیق حاصل نمود و به مصداق حدیث
« منلم یشکر المخلوق لم یشکرالخالق» همکاری و مساعدت انتشارات سخنوران و آقای محمد جواداصفهانی و سرکار
خانم جاویدی و همکاران ایشان و آقای دکترسعید خرم رویی در آماده سازی و چاپ کتاب جای سپاس و تشکر دارد.
نویسنده :محمد باقر شیبانی
سره و ناسره
سره و ناسره
سره و ناسره
سره و ناسره
سره و ناسره
سره و ناسره
سره و ناسره
